آزمایش های ضروری برای زنان

چکیده                           تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه

پیشگیری بهتر از درمان هست. تقریبا همه ما این جمله را بارها شنیده ایم. بررسی زود هنگام می تواند کمک نماید تا بیماری هایی مانند مانند دیابت، پوکی استخوان و حتی سرطان در زنان به موقع تشخیص داده شود و یا حتی بتوان از آنها پیشگیری نمود. به دنبال آن تشخیص به موقع نیز روند درمان را بسیار راحت تر کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری می نماید. در سال های اخیر با توجه به افزایش آگاهی زنان در زمینه سلامت شان، واژه غربالگری بسیار استفاده می شود. آزمایشات غربالگری می تواند بعضی بیماری ها را حتی قبل از ظهور علائم تشخیص دهد. البته تشخیص اینکه هر زنی نیاز به چه آزمایشات غربالگری دارد به سن، سابقه خانوادگی، سابقه سلامتی فرد و عواملی دیگر بستگی دارد. از این رو با توجه به اهمیت نقش بانوان در هر جامعه ای و در نتیجه اهمیت سلامت زنان در کل جامعه، در این سری از مقالات سایت دکتر مهندس به بررسی اینکه آزمایش های ضروری غربالگری برای سلامت زنان چیست می پردازیم. پس ما را همراهی نمایید...

در کشور ما ایران، هر سال آخرین هفته مهر ماه به عنوان هفته ملی سلامت زنان نامگذاری شده است که این موضوع توجه بیش از پیش زنان را در کشور ما به مسأله سلامت جسمی خود نشان می دهد. با توجه به نقش عمده و جایگاه ویژه زنان در جامعه، لازم است تا زنان هر جامعه تلاش کنند تا فکری سالم، بدنی سالم و در نتیجه آن انتخاب های سالمی داشته باشند. یکی از این گزینه های سالم بودن و سالم زیستن، انجام آزمایش های غربالگری مناسب می باشد. از این رو انجام تست های غربالگری پزشکی که اغلب با عنوان تست های چکاپ شناخته می شود از ارزش ویژه ای برخوردار شده چرا که از یک سو روش های جدیدی برای تشخیص زودرس برخی از بیماری های مهم کشف شده و از طرف دیگر درمان کامل برخی از این بیماری ها در اوایل شکل گیری‌شان میسر شده‌است، مانند تشخیص و درمان سرطان روده و پستان در مراحل اولیه بیماری. به همین دلیل تشخیص زودرس این بیماری ها از اهمیت حیاتی برخوردار است. از این رو، انجام معاینات، تست های بالینی و آزمایشگاهی مختلفی توسط متخصصان امر توصیه می‌شود که این بررسی‌ها بر اساس بیماری های شایع، سن و جنسیت افراد متفاوت است.

1) معاینه لگن و تست پاپ اسمیر

معمولا لازم است زنان بالای 21 سال و پس از شروع رابطه جنسی هر سه سال یکبار تست پاپ اسمیر انجام دهند. این تست به همراه آزمایش HPV (پاپیلومای انسانی) جهت غربالگری سرطان دهانه رحم استفاده می شود. در طی پاپ اسمیر نمونه ای از سلول های دهانه رحم برداشته می شود و جهت تشخیص احتمال بروز سرطان دهانه رحم مورد بررسی قرار می گیرد. سرطان دهانه رحم دومين علت مرگ ناشي از سرطان در خانم ها در سراسر جهان است وتنها روش غربالگري آن، پاپ اسمير است.

2) معاینه پستان

سرطان پستان شایع ترین سرطان زنان در جهان می باشد. هرچه این سرطان زودتر تشخیص داده شود شانس درمان آن بالا رفته و احتمال سرایت آن به سایر اندام های حساس کاهش می یابد. این تست شامل معاینات بالینی و ماموگرافی می باشد.
اولین گام در غربالگري سرطان پستان معاينه و بررسي سينه ها از نظر وجود توده، تغييرات پوستي، ضخامت پوست و ترشح از نوك پستان توسط خود فرد است. اين معاينات بهتر است در زمان استحمام و حداقل ماهی یکبار صورت گيرد، براي اين منظور فرد پستان و ناحيه زير بغل خود را از نظر وجود توده، بروز فرورفتگي در سطح پوست، احساس درد يا حساسيت، التهاب پوست و هرگونه تغييرات ديگرِ سينه مورد معاينه قرار دهد در اين معاينه لازم است كه نوك پستان نيز از نظر ترشحات غير طبيعي، وجود پوسته ودلمه يا انسداد مجاري آن مورد بررسي قرار گيرد.

ماموگرافی نوعی عکس برداری از ناحیه پستان با استفاده از اشعه ایکس می باشد که می تواند توده های سرطانی را پیش از آنکه خود فرد قادر به لمس آن باشد تشخیص دهد. معمولا پزشکان توصیه می کنند زنان بعد از سن 40 سال سالانه و زنان 50 تا 70 سال دو سال یکبار این تست را انجام دهند.

3) پوکی استخوان

پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان های فرد بسیار شکننده و ضعیف می شود و حتی با کوچکترین ضربه آسیب دیده و می شکند. زنان پس از دوره یائسگی بدلیل کاهش سطح استروژن بدن و به دنبال آن کاهش توده استخوانی و کلسیم خود، با نازک شدن و تحلیل در بافت استخوانی خود مواجه می شوند که نتیجه آن این است که حتی با کوچکترین ضربه یا یک پیچ خوردگی ساده پا یا دست، استخوان بدنشان بطور دردناکی می شکند. در آزمایش غربالگری پوکی استخوان، نوع خاصی از تصویربرداری با اشعه ایکس به نام سنجش تراکم استخوان (DXA) انجام می شود که می تواند استحکام استخوان ها را اندازه گیری نماید. این تست برای همه زنان بالای 65 سال و یا حتی زودتر توصیه می شود.

4) تغییرات پوستی

لازم است تا افراد (مرد و زن) مراقب تغییرات پوستی خود باشند و هر گونه تغییر در شکل، اندازه، رنگ خال ها یا کک و مک های خود را زیر نظر بگیرند و در صورت بروز تغییر غیرعادی به پزشک متخصص مراجعه نمایند. سرطان پوست انواع مختلفی دارد که خطرناک ترین آن ملانوما است. سرطانی که موجب تغییر رنگ در پوست می شود. عوامل ارثی و سابقه خانوادگی سرطان، قرار گرفتن زیاد در معرض آفتاب (دیگر ریسک فاکتورهای ایجاد کننده آسیب پوستی: پوست روشن، سابقه آفتاب سوختگی به ویژه در اوایل زندگی و وجود خال های غیر عادی) احتمال بروز این بیماری را بالا می برد.

5) آزمایش CBC خون

شایع ترین علت کم خونی در زنان فقر آهن می باشد که به علت خونریزی های بلند مدت در زنان است. از علائم عمومی کم خونی می توان به خستگی مفرط، بدخلقی، خواب رفتن دست و پا، کاهش یادگیری، سرگیجه و سر درد و در شرایط بحرانی کم خونی حالت تهوع و ضعف و کما و ... اشاره کرد. در زنان با توجه به سن و شرایط فیزیولوژیک مقدار نیاز به آهن متفاوت است به طوری که در دختران بعد بلوغ به علت هدر رفتن خون در عادت ماهانه و در زنان باردار مقدار مورد نیاز نسبت به مردان افزایش می یابد به طوری که اگر این نیاز به اندازه دریافت نشود فرد دچار کم خونی می شود. آزمایش ها و چکاپ های روتین کم خونی اولویت آزمایش CBC و در وهله ی بعد فریتین (آهن سرم) می باشد. همان طور که اشاره شد زنان مستعد کم خونی هستند بنابراین ضروری است با لحاظ این آزمایش در چکاپ زنان و تشخیص به موقع فرد اقدام به درمان شود.

6) آزمایش های مرتبط با تیروئید

غده تیروئید، غده ای است کوچک در زیر گردن که با ترشح هورمون های ضروری بر بسیاری از عملکرد های بدن از جمله دمای بدن، قدرت تفکر، تنظیم ضربان قلب و سوخت و ساز بدن تاثیر می گذارد و آزمایش آن در پنل چکاپ زنان وجود دارند. هورمون های تیروئید علاوه بر این موارد بر چرخه قاعدگی و تخمک گذاری و بارداری تأثیر داشته پس هر گونه تغییر در عملکرد این غده می تواند بر روند سلامت جنسی زنان تأثیرگذار باشد. هورمون های تیروئیدی همچنین در بارداری بر سلامت جنین نیز تأثیر می گذارد. غده تیروئید ممکن است کم کار یا پر کار باشد که هر کدام عوارض خود دارد. یک آزمایش خون ساده می تواند سطح هورمون های تیروئیدی زنان را اندازه گیری کند.

7) فشار خون بالا

فشار خون بالا می تواند به رگ ها آسیب زده و ایجاد حملات قبلی و سکته مغزی نماید. این مشکل در افرادی که دارای اضافه وزن بوده و عادات غلط غذایی و سبک زندگی دارند بیشتر مشاهده می شود. ضمن اینکه زنان پس از سن یائسگی بطور قابل ملاحظه ای بیشتر مستعد ابتلا به فشار خون بالا هستند (بدلیل تغییرات هورمونی)، از این رو مهم است که فشار خون در بانوان بطور مرتب کنترل شود تا احتمال آسیب های قلبی، مغزی و کلیوی در این افراد کاهش یابد.

8) کلسترول بالا

دو چربی مهم موجود در خون انسان ها کلسترول و تری گلیسرید می باشد. کلسترول (LDL: کلسترول بد و HDL: کلسترول خوب) نوعی لیپوپروتئین است که افزایش آن (از نوع LDL) در خون، موجب انسداد رگ ها یا همان تجمع پلاک در عروق (در نهایت باعث تنگ شدگی رگ ها و عروق می شود) شده و در ادامه سکته قلبی و مغزی را درپی دارد. البته فشار خون بالا، دیابت و استعمال دخانیات نیز در انسداد رگ ها نقش بزرگی دارند. آزمایش خون آن هم بطور دوره ای و منظم می تواند میزان کلسترول خون فرد را اندازه گیری نماید. از این رو داشتن سبک زندگی سالم، تغذیه سالم، ورزش و چکاپ های دوره ای از اهمیت بالایی برخوردار است.

9) دیابت نوع دوم

دیابت که از آن با نام بیماری پنهان هم یاد می شود، همان قند خون بالا در افراد است که می تواند ایجاد بیماری های قلبی، کلیوی، مغزی، بینایی و ... نماید. دیابت نوع 2 شایع ترین نوع دیابت بوده که اغلب در افراد بزرگسال و در اثر سبک زندگی غلط ایجاد می شود. این بیماری اغلب با الگوی صحیح تغذیه ای، ورزش، تناسب اندام قابل کنترل است. لازم است تا زنان در همه دوران زندگی با انجام آزمایش خون منظم (بعضا آزمایش ادرار) نسبت به کنترل سطح قند خون خود اقدام نمایند.

10) سرطان روده بزرگ (کولورکتال)

درحالیکه سرطان روده بزرگ یکی از سه سرطان شایع در بین زنان دنیاست، اما متأسفانه اکثر زنان این موضوع را جدی نمی گیرند. این سرطان در صورت تشخیص به موقع تا 90 درصد کاملا قابل درمان می باشد و شاه کلید آن نیز تشخیص زود هنگام از طریق کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی است. در این آزمایش یک لوله باریک و منعطف که به یک دوربین نیز متصل است از طریق مقعد به داخل روده فرد فرستاده می شود تا وجود پولیپ های احتمالی را در روده بررسی نماید. تنها تفاوت این دو روش این است که در کولونوسکوپی می‌توان تمام طول روده بزرگ را مشاهده کرد اما در سیگموئیدوسکوپی فقط راست روده و 30 تا 35 سانتی متر انتهای روده بزرگ را که سیگموئید نامیده می‌شود و محل اصلی بروز سرطان های روده است می‌توان دید. برای کسانی که هیچگونه عامل خطرزای سرطان روده ندارند غربالگری از 50 سالگی شروع می‌شود اما اگر فامیل درجه یکی دارید که قبل از 50 سالگی دچار سرطان روده بزرگ شده، غربالگری را باید 10 سال زودتر از سنی که عضو خانواده‌تان دچار سرطان شده شروع کنید برای مثال، اگر سرطان ایشان در 45 سالگی تشخیص داده شده، شما باید از 35 سالگی غربالگری را آغاز کنید. معمولا لازم است تا سیگموئیدوسکوپی با لوله انعطاف پذیر را باید هر 5 سال یکبار انجام شود و کولونوسکوپی را نیز هر 10 سال یکبار تکرار کرد.

11) گلوکوم یا آب سیاه

خطر بروز بیماری های تحلیل برنده چشم وابسته به سن در خانم ها کمی بیشتر از آقایان است، به همین دلیل غربالگری منظم سلامت چشم، جدای از اینکه نزدیک‌بین یا دوربین باشید، با افزایش سن ضروری است. گلوکوم یا آب سیاه چشم یکی از بیماری هایی است که با افزایش فشار چشم تشدید می شود و در صورت عدم درمان می تواند به عصب بینایی آسیب زده و حتی منجر به کوری شود. در سنین بالاتر از 35 سال باید فقط در معاینات چشم پزشکی روتین، فشار داخل چشم برای غربالگری گلوکوم اندازه گیری شود، اما در افرادی که سابقه خانوادگی مثبت دارند باید از 35 سالگی بطور مرتب هر 2 سال یکبار و بعد از 50 سالگی سالانه یکبار فشار داخل چشم برای تشخیص زودرس گلوکوم تعیین شود. البته تناوب معاینه چشم به سن و دیگر عوامل خطر نیز بستگی دارد. این عوامل شامل سن بالای 60، آسیب دیدگی چشم، استفاده از استروئید و سابقه خانوادگی در ابتلا به آب سیاه است. بهتر است پزشک در مورد انجام این تست تصمیم گیری کند.

12) افسردگی

نکته قابل توجه این است که افسردگی در زنان دو برابر مردان است و می تواند به راحتی زندگی آنان را تحت الشعاع قرار دهد. در حالیکه به دلیل تغییرات هورمونی پس از دوره یائسگی این میزان در زنان بالاتر هم می رود. تنها نباید به فکر سلامت جسم خود باشید، بلکه سلامت روان شما هم مهم است.

13) غربالگری ویتامین D

ویتامین D یک ماده غذائی کلیدی است که علاوه بر حفظ استحکام استخوان ها در مقابل ایجاد سرطان و عفونت ها نقش حفاظتی دارد. بسیاری از زنان (بخصوص در کشور ما ایران) دچار کاهش سطح ویتامین D هستند اما از آن بی اطلاع اند. این کمبود در مورد خانم ها، از اهمیت بالاتری نسبت به آقایان برخوردار است زیرا خانم ها احتمال ابتلای بیشتری به پوکی استخوان دارند بطوریکه 80 درصد افرادی که دچار پوکی استخوان اند خانم هستند.
یک آزمایش ساده خون می‌تواند وضعیت ویتامین D بدنتان را مشخص کند. در صورتی که مقدار ویتامین D بدن شما کمتر از حد نرمال باشد، پزشک شما استفاده از مکمل ویتامین D را توصیه خواهد کرد.

جمع بندی

به‌منظور حفظ سلامتی زنان می بایست تا بانوان در مورد انجام این تست‌ها با پزشک خود مشورت کنند. برخی تست‌ها مانند پاپ اسمیر و معاینه پستان باید جزو چکاپ های همه زنان آن هم دوره ای و منظم باشد. دیگر تست‌ها نیز ممکن است براساس شرایط و سایر عوامل خطرزای فرد مورد نیاز باشد. انجام غربالگری در جهت پیشگیری از بیماری‌ها امری قطعی و همیشگی نیست اما می‌تواند با تشخیص به موقع و زودهنگام بیماری فرصت خوبی برای درمان آن ایجاد کند بنابراین توصیه تیم دکتر مهندس به شما بانوان عزیز این است که حتما و حتی المقدور آزمایشات گفته شده در این مقاله را زیر نظر یک پزشک متخصص به صورت دوره ای و مرتب انجام دهید تا علاوه بر داشتن روحی سالم، تنی سالم نیز داشته باشید.