فشار چشم

چکیده                           تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

فشار چشم حالتی از چشم است که در آن فشار داخل چشم به بالاتر از حد طبیعی و نرمال خود می رسد. این مشکل در اثر فشار مایع زلالیه داخل چشم بر سطح خارجی چشم ایجاد می گردد که دلایلی مختلفی در ایجاد آن نقش دارد. فشار چشم یکی از مشکلات چشمی است که می بایست بعنوان یک وضعیت هشدار برای ابتلای فرد به آب سیاه (گلوکوم) در نظر گرفته شود. آب سیاه یک اختلال چشمی است که می تواند منجر به کاهش قدرت بینایی و یا حتی نابینایی فرد شود. برای آشنایی بیشتر با عارضه فشار چشم در ادامه با ما همراه باشید.

فشار چشم چیست؟

چشم یکی از اجزای مهم بدن و راه ارتباطی انسان با محیط بیرون می باشد. چشم عضوی از بدن است که نقص یا فقدان آن می تواند برای فرد دردآور و پشیمان کننده باشد. پس لازم است تا بیشتر هوای این عضو از بدن خود را داشته باشیم. یکی از مشکلاتی که ممکن است فرد با آن روبه رو شود مشکل فشار چشم (IOP) بالا است. در واقع فشار چشم خود به‌تنهایی بیماری محسوب نمی‌شود. بلکه بیانگر وضعیتی است که به افراد هشدار داده تا بیشتر مراقب بوده تا به آب‌سیاه مبتلا نشوند، زیرا فشار چشم از عواملی است که خطر ابتلا به آب‌سیاه را افزایش می‌دهد. از اینرو برخی به مشکل فشار چشم، «مستعد آب‌سیاه» نیز می‌گویند.

زلالیه مایع شفافی است که بین قرنیه و عدسی چشم قرار دارد و فضای جلوی عدسی را پر می کند. سیستم تخلیه مایع زلالیه، زاویه چشم (زاویه اتاق قدامی) نام دارد. در حالت طبیعی مایع زلالیه تولید شده در پشت لایه رنگی چشم، بوسیله سوراخ مردمک به بخش قدامی (جلو) چشم جریان پیدا می کند و در نهایت از طریق کانال هایی که در دور قرنیه است خارج می شود. در واقع به منظور ثابت ماندن فشار داخل چشم، سیستم گردش مایع زلالیه از طریق کانال ها و شبکه ای از سلول ها در قسمتی از چشم بنام زاویه چشم انجام می شود که در نهایت این چرخه جریان زلالیه منجر به ثابت بودن فشار داخل چشم می شود.
فشار طبیعی چشم انسان بین 12 الی 21 میلی متر جیوه است. افزایش این مقدار به بالاتر از 21 میلی متر جیوه نشانه ای از افزایش فشار چشم است. درصورتی که جریان مایع زلالیه در کانال های قسمت زاویه چشم به درستی انجام نشود، یا مقدار زلالیه تولیدی بیشتر از حد نرمال باشد و یا مجرای خروجی زلالیه مسدود شود، فشار مایع داخل چشم بالا رفته و افزایش فشار چشم را در پی دارد که در نتیجه آن می تواند موجب آسیب به بافت حساس چشم، شبکیه یا عصب بینایی شود.
تغییر مداوم فشار چشم یا بالا بودن آن به مدت طولانی می تواند باعث مشکلات بینایی و بیماری چشمی جدی شود. در نتیجه کنترل فشار چشم جهت جلوگیری از بروز آب سیاه ضروری است.

دلالیل افزایش فشار چشم

1) اختلال در جریان مایع زلالیه در بخش زاویه چشم
2) تولید بیش از حد معمول زلالیه
3) بیماری های چشمی مانند نزدیک بینی، گلوکوم، قرنیه نازک، آب مروارید
4) کهولت سن
5) ضربه به چشم
6) مصرف طولانی مدت داروهای خاص به ویژه کورتیکواستروئیدها
7) دیابت
8) سابقه خانوادگی
9) مصرف الکل و کافئین
10) جراحی چشم
11) فعالیت بدنی شدید حتی سرفه کردن، بلند کردن اجسام سنگین
12) کار کردن مداوم در نور کم
13) خشکی چشم
14) سندرم پراكندگي رنگ دانه يا آرك قرمز يا قرنيه نازك

علائم فشار چشم

متاسفانه این بیماری در اکثر موارد فاقد هر گونه علامت یا نشانه ای مثل درد یا قرمزی چشم است و غالباً از طریق معاینات دوره ای که توسط چشم پزشک انجام می شود قابل شناسایی است. به‌همین دلیل انجام منظم معاینات توسط چشم‌پزشک توصیه می شود تا در صورت بروز این مشکل، هرچه سریع ترتشخیص داده شود و از بروز آسیب های چشمی جلوگیری گردد.
لازم به ذکر است که در صورتی که تغییرات مداوم فشار داخل چشم بدون درمان باقی بمانند، در نهایت می توانند باعث ایجاد مشکلات بینایی و بیماری های جدی در چشم شوند.

عوارض فشار چشم

همانطور که در بالا هم گفته شد افراد دارای فشار چشم بالا بسیار در خطر مواجهه با آب سیاه چشم هستند. آب سیاه با کاهش بینایی و آسیب به عصب بینایی همراه است. در اکثر موارد آب سیاه یا گلوگوم نشانه خاصی ندارد و در صورت عدم کنترل و درمان می تواند بینایی محیطی فرد را تحت تأثیر قرار داده و در صورت پیشرفت این شرایط آسیب چشم دائمی و منجر به نابینایی فرد می شود.

آزمایش های تشخیصی

آزمایش تونومتری:

در این روش چشم به وسیله یک قطره چشمی بی حس شده، و بوسیله ابزاری بنام تونومتر فشار چشم اندازه گیری شده و میزان مقاومت قرنیه چشم در برابر فشار اندازه گیری می شود.

تونومتر غیر تماسی:

در این روش از دمش یا کشش هوا برای اندازه گیری فشار چشم استفاد می شود. در این روش هیچ وسیله ای با سطح چشم تماس نخواهد داشت، در نتیجه نیازی به استفاده از بی حس کننده نخواهد بود. ممکن است فرد در این روش مقداری فشار بر چشم خود حس خواهد کند و در نتیجه ممکن است مقداری احساس ناراحتی کند.

آزمون گونیوسکوپی:

در این روش قسمت زاویه چشم فرد توسط چشم پزشک معاینه و بوسیله عدسی های خاصی ابتلا یا عدم ابتلا به گلوکوم (آب سیاه) بررسی می شود.

افتالموسکوپی :

افتالموسکوپ وسیله ای است که داخل چشم را بزرگتر نشان داده و چشم پزشک پس از ریختن قطره های گشاد کننده مردمک به کمک آن مقدار و شدت آسیب عصب بینایی را تشخیص می دهد.

پریمتری یا آزمون میدان بینایی :

در این روش یکی از چشم ها بسته و چشم دیگر مورد سنجش قرار می گیرد و از بیمار خواسته می شود که به صفحه کاسه ای شکل پریمتری نگاه کند و هر زمان که نور را در آن می بیند دکمه را فشار دهد و نهایتاً نتایج جهت تشخیص نقاط سیاه و بیماری گلوکوم احتمالی به کار برده می شود.

آزمون پاکی متری :

در این آزمون از ابزاری بنام پاکی متر برای اندازه گیری ضخامت قرنیه استفاده می شود و نتایج حاصله جهت بررسی تأثیرات ضخامت قرنیه بر فشار چشم مورد استفاده قرار می گیرد.

Air puff:

در این روش با استفاده از برخورد هوای متحرک به قرنیه و عکس‌العمل قرنیه نسبت به این حجم اندک هوا یا در اصطلاح «پف» مقدار فشار مایع چشمی اندازه‌گیری می‌شود.

درمان افزایش فشار چشم

درارتباط با پیشگیری فشار چشم باید گفت که متاسفانه این مشکل قابل پیشگیری نیست اما می توان با مراجعه منظم به چشم پزشک این مشکل را در مراحل اولیه تشخیص داده و پیشرفت آن را کند کرده و از ابتلا به مشکل آب سیاه جلوگیری نمود.
در صورت تشخیص فشار چشم از سوی چشم پزشک معمولا در مرحله اول قطره چشم تجویز می شود. اما این روش معمولا برای افرادی که نشانه های آب سیاه نیز داشته باشند تجویز می شود. در صورت موثر نبودن قطره های چشمی، پزشک از روش های دیگری مثل جراحی استفاده می کند.
به دلیل اهمیت جلوگیری از بیماری آب سیاه توصیه می شود به طور مرتب برای چک کردن فشار چشم خود به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید.

درمان خانگی فشار چشم

کاهش سطح انسولین بدن: از آنجاییکه سطح انسولین بالا باعث افزایش فشار چشم می شود، و افرادی که دارای دیابت، فشار خون بالا و اضافه وزن هستند معمولا نسبت به انسولین مقاوم بوده که همین موضوع سبب افزایش سطح انسولین در بدن می شود، توصیه می شود که از غذاهای بالا برنده ناگهانی سطح انسولین مثل قند، نان، ماکارانی، سیب زمینی اجتناب کنید. حداقل 30 دقیقه در روز و سه تا پنج بار در هفته ورزش کنید.
دوری از چربی های ترانس: سعی کنید از غذاهای فرآوری شده، سرخ شده، گوشت گاو، بستنی اجتناب کنید. در عوض از غذاهای حاوی اسید چرب امگا 3 که از شبکیه چشم محافظت کرده و از ایجاد فشار چشم جلوگیری می کند استفاده کنید. امگا 3 در ماهی قزل آلا، ماهی تن، ساردین، صدف، شاه ماهی و یا حتی مکمل های امگا 3 وجود دارد.
آب سرد: آب سرد می تواند با افزایش گردش خون و کاهش درد ماهیچه های اطراف چشم به کاهش فشار چشم کمک کند.
نور خورشید: در ساعت های اولیه صبح بین ساعت 8 تا 10 صبح در یک فضای باز نشسته، چشمانتان را ببندید و اجازه دهید نور خورشید برای 10 دقیقه به صورت مستقیم به صورت و چشمانتان بتابد.
ورزش دادن چشم ها: یک مداد را با فاصله یک بازو در مقابل چشمانتان نگه داشته و به آن خیره شوید. سپس به آرامی مداد را به چشم خود نزدیک کرده و مجدد دور کنید. در تمام این مدت نگاهتان را از مداد برندارید. این کار را 10 الی 15 مرتبه در زمان استراحت خود انجام دهید. این کار باعث افزایش گردش خون در چشم و کاهش فشار چشمی می شود.

ماساژ چشم ها: برای اینکار می توانید با استفاده روغن زیتون و انگشتان دست خود پلک ها، ماهیچه های بالای ابروی خود را به مدت 30 ثانیه ماساژ دهید. این کار را برای پلک پایین، استخوان گونه و شقیقه خود نیز انجام دهید. این کار را 2 الی 3 مرتبه در روز تکرار نمایید. ماساژ دور چشم با افزایش گردش خون در این نواحی به آرامش چشم شما کمک می کند.
دوری از استرس: هرچند مطالعه دقیقی این موضوع را ثابت نکرده که بین استرس و فشار چشم رابطه ای وجود دارد، اما باید گفت همانطور که تنش و نگرانی افزایش فشار خون را به دنبال دارد پس بی تأثیر نیز بر فشار چشم نخواهد بود. از این رو تا آنجا که ممکن است از هرگونه تنش، نگرانی و استرس به دور باشید.

فشار چشم و سردرد

هر سر درد و درد چشمی معادل فشار چشم نیست. گاهی اوقات افرادی به متخصص چشم پزشکی مراجعه کرده که سر درد و چشم دردهای محدودی به چشم دارند اما الزاما دچار فشار چشم نیستند. هرچند در بالا هم گفته شد که فشار چشم معمولا علامت یا نشانه ای ندارد اما باید گفت فشار چشم زمانی به سر درد منجر می‌شود که میزان آن به بالای ۳۰ میلیمتر جیوه برسد و معمولا همراه با علائمی چون قرمزی چشم، سر دردهای قابل توجه، احساس تهوع و پخش نور خواهد بود. گاهی نیز این درد چشم می‌تواند نشان دهنده سینوزیت فعال و میگرن باشد.

نتیجه گیری

 فشار چشم یکی از عارضه های چشم است که شاید هنوز آنچنان برای بسیاری شناخته شده نباشد. داشتن اطلاعات در مورد این مشکل ضروری است تا بتوان با مراجعه منظم و دوره ای به متخصص چشم از وضعیت چشمان خود آگاهی داشته، و در صورت داشتن پرفشاری چشم با کنترل آن خطر بروز آب سیاه یا کوری را نیز کاهش داد. با کنترل ضعیف وضعیت چشم، افزایش فشار چشم می‌تواند موجب آسیب به عصب بینایی و میدان بینایی و درنتیجه بروز آب‌سیاه شود.