وقتی مغز کوچک می شود | آتروفی مغز چیست؟

چکیده                           تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

اصطلاح آتروفی یا کوچک شدن به معنای کاهش اندازه یا از دست رفتن بخشی از بافت در هر یک از اندام های بدن است. آتروفی مغزی یا کوچک شدن مغز که می تواند در کل مغز رخ داده یا فقط بخشی از مغز را درگیر کند به معنای از دست رفتن پیشرونده سلول های مغزی در طول زمان است بعبارتی دیگر حجمی از بافت مغز از بین رفته و در عملکرد سلول های عصبی آن نقطه از مغز اختلال ایجاد می شود. کوچک شدن مغز بسته به علت و محل مرگ سلول های مغزی علائم و نشانه های مختلفی را ایجاد می نماید. از جمله نشانه های این بیماری می توان به زوال عقل، تشنج، از دست رفتن کنترل حرکات بدن، اختلال در خواندن و گفتن و انجام امور روزانه فرد اشاره کرد.
برای آشنایی با علائم بیشتر این بیماری و علت های کوچک شدن مغز در ادامه این سری از مقالات دکتر مهندس با ما همراه باشید.

آتروفی مغزی چیست؟

آتروفی مغزی (Brain Atrophy/ Cerebral Atrophy) به عارضه ای گفته می شود که طی آن با از بین رفتن تعدادی از سلول های مغزی (نورون ها) یا برخی از اتصالات بین سلول های مغزی منجر به تحلیل رفتن مغز در فرد می شود به همین دلیل از عبارت کوچک شدن مغز برای آن استفاده می شود. شدت آتروفی مغزی مشخص‌کننده میزان تأثیرات مخرب این عارضه می‌باشد. اگر چه آتروفی مغزی خفیف همیشه خطرناک نمی‌باشد اما آتروفی شدید مغزی می‌تواند با عارضه‌های عصبی مانند سکته مغزی یا زوال عقل (دمانس) پیش‌رونده مرتبط باشد. در مواردی، تشخیص این که آیا آتروفی مغزی سبب بروز عارضه‌های عصبی می‌شود و یا این که عارضه‌های عصبی در بروز آتروفی مغزی مؤثر هستند، امکان‌پذیر نمی‌باشد.
در این عارضه ممکن است تمام مغز کوچک شود (آتروفی فراگیر) و یا می تواند کانونی (ناحیه ای) باشد و تنها بر یک محدوده از مغز تأثیر بگذارد. در صورتی که فقط در محدوده خاصی از مغز اتفاق بیافتد منجر به کاهش عملکردهایی می شود که آن منطقه از مغز راکنترل می کند. یک نکته اینکه با افزایش سن، افراد به طور طبیعی برخی از سلول های مغزی خود را از دست می دهند، اما روند از دست دادن آن ها کند است. آتروفی مغز مرتبط با بیماری یا آسیب های دیگر سریع تر اتفاق می افتد و آسیب بیشتری نیز وارد می کند.

دلایل بروز آتروفی مغزی

بسته به علت ایجاد کننده، این امکان وجود دارد که آتروفی مغزی بسیار آهسته و یا بسیار سریع پیشرفت نماید. آتروفی مغزی می‌تواند در اثر بسیاری از بیماری‌های مغزی، آسیب‌دیدگی‌های مغزی و یا عفونت مغزی به وجود آید:

آتروفی مغزی در اثر ضربه یا آسیب دیدگی های مغزی:

• سکته مغزی
• ضربه مغزی یا تروما مانند افتادن از ارتفاع یا تصادف اتومبیل

آتروفی مغز ناشی از بیماری ها:

• بیماری آلزایمر، پارکینسون
• دمانس یا زوال عقل
• فلج مغزی (نوعی اختلال حرکتی است که در اثر رشد غیر طبیعی مغز در رحم مادر ایجاد می‌شود)
• ام اس (بیماری که مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار داده و موجب بروز اختلالاتی همچون ضعف، ناهماهنگی و عدم تعادل بیمار می شود)
• بیماری هانتینگتون (یک اختلال ژنتیکی که باعث انحطاط سلول‌های عصبی در مغز می‌شود)
• لکودیستروفی (اختلالی که به مواد محافظ اطراف سلول‌های عصبی صدمه وارد می‌کند)
• بیماری پیک (شکلی از زوال عقل است که تنها برخی مناطق خاصی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد)

آتروفی مغز ناشی از عفونت:

• ایدز
• سیفلیس (موجب آسیب دیدگی مغز و پوشش اطراف آن می شود که می تواند در صورت عدم درمان بیماری های مقاربتی در افراد بروز کند)
• آنسفالیست (التهاب و تورم مغز)

آتروفی مغز ناشی از بیماری‌های مادرزادی:

• امکان دارد نوزاد در زمان تولد به آتروفی مغزی مبتلا باشد.

عوامل خطرساز آتروفی

این بدین معنی نیست که همه افراد دارای این عوامل حتماً به آتروفی مغزی مبتلا خواهند شد. برخی عوامل خطرساز برای تحلیل مغزی عبارت‌اند از:

• افزایش سن
• آسیب‌دیدگی مغزی
• داشتن سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر، بیماری هانتینگتون، ام اس، صرع و یا اختلالات عصبی مشابه
• ضربه به سر یا ترومای مغزی
• چاقی و اضافه وزن
• بی حرکتی طولانی
• عدم فعالیت مغزی به مدت طولانی
• استرس های شدید و طولانی مدت
• کاهش شنوایی

علائم و نشانه های کوچک شدن مغز

• تغییر در خلق و خو، رفتار یا شخصیت
• تشنج و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری
• زوال عقل یا از دست رفتن حافظه
• اختلال در حافظه، تفکر، درک، نوشتن و یا خواندن
• مشکل و تأخیر در صحبت کردن و شنیدن
• اختلال در یادگیری
• از دست دادن کنترل و هماهنگی حرکات
• ضعف، از دست دادن حس یا فلج موضعی، رعشه یا حرکات آهسته بدن
• اختلال در بینایی یا تاری دید یا دوبینی
• احساس سردرگمی، گیجی، توهم یا هذیان

تشخیص آتروفی مغز

روند تشخیص به این بستگی دارد که پزشک به چه شرایطی شک کند. این معمولاً شامل یک معاینه فیزیکی است که به دنبال آن آزمایش های خاصی انجام می شود.
• توموگرافی کامپیوتری (CT)، از اشعه ایکس برای تصویربرداری دقیق از زوایای مختلف مغز استفاده می کند.
• تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)، پس از قرار گرفتن مغز در یک میدان مغناطیسی مختصر، تصاویر مغزی را بر روی فیلم ایجاد می کند.

درمان کوچک شدن مغز

این بیماری درمانی ندارد و درمان آن به کنترل علائم و عوارض آتروفی مغز می پردازد. در عین حال برنامه درمانی که پزشک برای هر فرد تجویز می کند بسته به علت بیماری، موقعیت و شدت آن متفاوت خواهد بود.
آتروفی های مغزی که در اثر یک آسیب دیدگی ایجاد می شوند نیازمند دوره های توانبخشی مانند فیزیوتراپی، گفتار درمانی و مشاوره می باشد.
درمان عفونت ها بخصوص از طریق دارو برای درمان آتروفی مغزی ناشی از عفونت بکار می رود. برای مثال بیماری سفیلیس با یک رابطه جنسی کنترل شده قابل پیشگیری می باشد.
بیماری هایی نظیر ام اس، پارکینسون، فلج مغزی و غیره که علت دیگر کوچک شدن مغز هستند در حال حاضر درمان ریشه کن کننده ندارند، از اینرو درمان بطور کلی بر مدیریت علائم متمرکز می باشد. درمان شامل داروها و تراپی ها مانند گفتار درمانی یا کاردرمانی می باشد.

تأثیر مواد غذایی در کاهش خطر ابتلا به آتروفی مغز

طبق یک مطالعه جدید، افرادی که رژیم غذایی مدیترانه ای سرشار از ماهی، میوه و سبزیجات دارند، با افزایش سن، کمتر دچار آسیب سلول های مغزی می شوند. خوردن مقدار زیادی سبزیجات، حبوبات، غلات، ماهی، میوه و آجیل و مصرف چربی های سالم مانند روغن زیتون، روغن کنجد و روغن هسته انگور تا حد زیادی در کاهش خطرات ناشی از آتروفی مغز موثر است. همچنین مصرف زیاد ماهی به محافظت از سلول های مغزی کمک می کند. در واقع ماهی مهم ترین ماده غذایی شناخته شده در درمان آسیب های مغزی است. چربی های امگا ۳، ویتامین های B و D موجود در ماهی به رشد نورون ها و کاهش سرعت آسیب مغز کمک می کند.

کاهش خطر ابتلا به آتروفی مغزی

بهترین راه برای نه تنها بهبود علائم آتروفی مغزی یا کاهش سرعت پیشرفت آن، بلکه حتی کاهش احتمال ابتلا به آتروفی مغزی حفظ زندگی فعال و داشتن سبک زندگی سالم است:
1. داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سالم سرشار از میوه و سبزیجات، آنتی‌اکسیدان‌ها، چربی های سالم، محدود کردن گوشت قرمز و غذاهای فرآوری شده
2. انجام ورزش منظم
3. افزایش فعالیت‌های ذهنی
4. خواب کافی و منظم
5. کنترل استرس (یوگا، پیاده روی، گوش کردن به آهنگ مورد علاقه و ...)
6. اجتماعی شدن (تماس با افراد مثبت)
7. استفاده از مکمل های ویتامینی به خصوص گروه B و D

جمع بندی

در ارتباط با بهبودی پس از ابتلا به کوچک شدن مغز باید گفت نوع عارضه‌ای که باعث بروز آتروفی مغزی شده است، میزان بهبودی پس از بروز آتروفی را تعیین می‌کند. برخی از عارضه‌ها مانند سکته مغزی، انسفالیت، ام اس یا ایدز قابل کنترل هستند. در برخی از مواقع می‌توان سرعت پیش‌روی آتروفی مغزی را کاهش داد یا آن را متوقف کرد. بیماری‌هایی مانند آلزایمر و هانتینگتون هم از لحاظ علائم و هم از لحاظ کوچک شدن مغز به مرور زمان تشدید می‌شوند.
کوچک شدن مغز یک بیماری نادر است که متأسفانه در حال حاضر درمان قطعی برای آن وجود ندارد. به جز مواردی از این بیماری که جنبه ارثی دارد، پزشک برای درمان به دنبال رفع علت خواهد بود. همانطور که گفته شد گاهی این بیماری با افزایش سن به وجود می‌آید، در این صورت شما باید عواملی که بر عملکرد مغز تاثیر منفی دارند را بشناسید و به سلامت مغز خود کمک کنید تا از این بیماری در امان باشید.