داروهای گیاهی موثر بر ترمیم زخم

چکیده                               تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه و 30 ثانیه

پوست بدن مرز بین بدن انسان و محیط خارجی است که بدن را در برابر عوامل شیمیایی و فیزیکی بیرونی محافظت می کند. در فرآیند های متابولیک و ایمنی شرکت دارد، عملکرد تنظیم حرارت را انجام می دهد و سدی در برابر مبکروارگانیسم ها می باشد. پوست از لحاظ عملکردی از 3 لایه تشکیل شده است: 1) رو پوست یا اپی درم که مانع از دست رفتن رطوبت بدن شده و سد دفاعی خوبی در برابر عفونت ها و اشعه فرابنفش است. 2) میان پوست یا درم که غنی از کلاژن است و مسئول تغذیه اپی درم و انعطاف پذیری پوست است. 3) زیر جلد یا هیپودرم که با جذب شوک های مکانیکی از ساختارهای داخلی بدن محافظت کرده و به عنوان یک عایق حرارتی، حرارت داخل بدن را حفظ می کند.

پوست دارای نقش های مهم محافظت، دفع مواد زائد و کمک به سنتز ویتامین D ارگان مهمی محسوب می شود. تغییرات بد شکل و ناهنجاری های پوستی ناشی از سوختگی، جراحی، حوادث و مانند آن ها سبب اختلال در تمامیت پوست می گردد. ترمیم ضایعات پوستی تا حد زیادی به نقش ترمیمی سلول های پوست و بازسازی محیط خارج سلولی که حاوی مقدار زیادی کلاژن باشد، وابسته است.
در سال های اخیر تمایل زیادی به بررسی اثرات فیزیولوژی و دارویی عصاره های گیاهی و استفاده از داروهای گیاهی در جهان شده است.

زخم چیست؟

زخم ها آسیب های فیزیکی هستند که منجر به باز شدن یا پارگی پوست می شوند و می توانند باعث اختلالات فیزیکی و عملکردی شوند. زخم های پوست باعث از بین رفتن پیوستگی پوست با از دست دادن بافت همبند زیرین یا بدون از دست دادن بافت همبند است. زخم ممکن است به روش های مختلف تقسیم بندی گردد؛ علت شناسی، محل آناتومیکی، حاد یا مزمن بودن، وجود یا عدم وجود میکروارگانیسم در محل زخم، ظهور انواع بافت مشخص در بستر زخم و حتی عمق زخم می تواند ملاک انواع دسته بندی زخم قرار گیرد.
زخم های عمومی به 3 دسته شامل: 1) زخم های سطحی همراه با از دست رفتن اپی درم یا روپوست 2) زخم های نسبتا عمقی شامل تخریب اپی درم و درم 3) زخم های کاملا عمیق شامل تخریب درم، چربی زیر پوست و استخوان تقسیم بندی می گردد. این تقسیم بندی ها به منظور دستیابی به یک هدف مشخص یعنی مدیریت مناسب ترمیم زخم می باشد.

فرآیند ترمیم زخم

ترمیم زخم فورا پس از جراحت شروع می شود. در طول جراحت پلاکت های خون و سلول های خونی به داخل محل جراحت آزاد شده و به دنبال ایجاد تجمعات پلاکتی، عواملی از پلاسمای خون و پلاکت عا آزاد می شود که سبب فعال شدن پروتئین های انعقادی و تشکیل لخته می شود.
فازهای ترمیم زخم به ترتیب عبارتند از: 1) فاز التهابی 2) فاز تکثیر 3) فاز بازسازی

1. فاز التهابی: فعال شدن روند انعقاد می باشد و گلبول های سفید وارد محل زخم می شوند و ترمیم زخم را تحریک می کنند. در این فاز ابتدا عروق آسیب دیده منقبض شده و به دنبال آن آسیب پلاکت ها، باعث فعال شدن روند انعقاد و ایجاد فیبرین می شود. گلبول های سفید وارد محل زخم شدهه که مهم ترین سلول هها در تکمیل فاز التهابی هستند و چندین فاکتور رشد ترشح می کنند که این فاکتورها، سلول های اپی تلیال و اندوتلیا را برای ترمیم زخم تحریک می کند.
2. فاز تکثیر: در این فاز تعداد گلبول های سفید ( نوتروفیل ها) به حداکثر می رسد ( بین 12 تا 24 ساعت پس از ایجاد زخم) که سبب جلوگیری از ایجاد عفونت می شود. بعد از 24 تا 48 ساعت تعداد ماکروفاژها (نوعی از گلبول‌های سفید خون که توسط سیستم ایمنی تنظیم می‌شوند) افزایش می باید و در روز پنجم به حداکثر میزان خود می رسند.
3. فاز بازسازی: شامل ایجاد عروق جدید و ساخت اپیتلیوم است. مرحله بازسازی به دنبال ساخت کلاژن شروع می شود و در عرض 10 ساعت پس از آسیب کلاژن افزایش یافته و بعد از 5 تا 7 روز به حداکثر می رسد و سپش بهه تدریج کم می شود.

اختلال در هر کدام از مراحل ترمیم می تواند به ایجاد عفونت، عدم ترمیم زخم و یا در نهایت پیدایش جوشگاه می شود. عواملی که سبب تاخیر بهبود می شود شامل کملود اکسیژن رسانی، عفونت، هورمون های سنی و جنسی، استرس، دیابت، چاقی، داروهای مصرفی، اعتیاد به الکل، سیگار کشیدن و تغذیه می باشد. بیشتر زخم های مزمن زخم هایی هستند که با ایسکمی، بیماری گرفتگی سیاهرگی یا فشار همراه هستند.
در مان زخم های مزمن معمولا بیش از حد انتظار طولانی می شود به طوریکه ممکن است مرحله بهبود بیش از 4 هفته به طول بیانجامد.

گیاهان موثر در روند ترمیم زخم های بریدگی و خراشیدگی

• مریم گلی: گیاه مریم گلی از دسته گیاهان خانواده Lamiacave است که شامل 1000 گونه می باشد و از برگ آن برای درمان زخم ها و خارش پوست استفاده می شود.

• گیاه خار مریم: خار مریم گیاهی از تیره کاسنی با رنگ سبز مات، با گل های قرمز تا ارغوانی می باشد. ترکیبات بسیار زیادی در این گیاه وجود دارد و به دلیل داشتن ترکیبات مهمی مانند سیلی مارین توانایی بهبود زخم را داراست. با توجه به مطالعات احتمال می رود که اجزاء موثر گیاه خار مریم موجب تحریک ساخت کلاژن و انقباض سریع تر زخم، رگ زایی، اتساع عروقی و همچنین کاهش التهاب، خون ریزی و ادم زخم می شود. عصاره گیاه خار مریم بخاطر داشتن مواد ضدالتهابی، بیشترین تاثیر را در فاز اول ترمیم زخم ( التهاب) و تا حدودی در فاز تکثیر دارد.

• حنا: گیاه حنا از خانواده گیاهان گل دار است که به صورت درختچه بوده و بیشترین قسمت مورد استفاده حنا، برگ های بالغ آن است. پودر برگ این گیاه به صورت خمیر در طب سنتی برای درمان سوختگی و زخم و برخی عفونت های قارچی استفاده می شود. از خواص درمانی ذکر شده برای این گیاه می توان به مواردی از قبیل کمک به بهبود زخم های عفونی ناشی از باکتری های گرم مثبت، درمان دمل و جوش، اثر ضدقارچی قوی و اثر ضد التهابی آن را نام برد. در مطالعات انجام شده مشخص شده که عصاره الکلی حنا در روند ترمیم زخم اثرات مثبت دارد. عصاره حنا با داشتن ترکیبات موثر بر ترمیم زخم بخصوص لاوسون دارای اثرات ضدالتهابی و ضدباکتریایی می باشد. وجود لاوسون در گیاه حنا و همچنین ترکیبات گلیوکوزیدی که مهارکننده فعالیت ماکروفاژها و در نتیجه مهار تولید واسطه های شیمیایی التهابی هستند دلایل دیگری بر موثر بودن این گیاه در روند التیام زخم های پوستی می باشد. تعدادی از مطالعات نشاده داده اند که عصاره اتانولی گیاه حنا تاثیر بالایی در انقباض زخم، افزایش قابل توجه بافت گرانوله را ایجاد می کند. بیشترین تاثیر این گیاه بر روی فازهای التهاب، تکثیر و بازسازی زخم می باشد.

• چای سبز: چای سبز حاوی کافئین، کاتکین، گلیکوپروتئین، ویتامین E ، C و B ، فیبر و لیپید است. چای سبز ارزش غذایی و دامنه وسیعی از درمان را در کاهش قند خون، چربی خون، فشار خون، کاهش بیماری های قلبی و عروقی و کاهش ضربان قلب، افزایش ایمنی بدن و ... نشان داده است. در مطالعات انجام شده نشان داده است که عصاره چای سبز، زخم را بهبود می بخشد که این تاثیر هم در کاهش سطح زخم و افزایش درصد بهبود و هم کاهش مدت زمان لازم برای بهبود کامل زخم بروز می کند و دارای خاصیت ضدباکتری و ضد ویروسی در تسریع التیام زخم است. به نظر می رسد که سازوکارهای موجود در این گیاه و اثربخشی مثبت کاتکین ها، گلیکوپروتئین ها و ... بر سرعت روند ترمیم زخم اثرات مثبتی داشته باشد و علاوه بر آن ممکن است چای سبز از طریق جلوگیری از عفونت و استریل نمودن سطح زخم بهبودی را تسریع بخشد. چای سبز بر روی فاز التهاب، بازسازی و تکثیر زخم موثر می باشد.

• بابونه: بابونه گیاهی است که به طور معمول گل های آن مصرف دارویی دارد. در این گیاه ماده ای به نام آزولن وجود دارد که عامل ضدالتهابی است. گیاهان دارای اثرات ضد التهابی، ضد باکتریایی و فعالیت آنتی اکسیدانی گزینه های مناسبی برای ترمیم زخم محسوب می شوند و ترکیبات موجود در بابونه همه ی این اثرات را دارد. یکی از ترکیبات موجود در عصاره بابونه ترکیبی به نام آلفا- بیزابولو است که زمان ترمیم انواعی از زخم را کاهش می دهد. با توجه به خواص ضد میکروبی و ضد التهابی بابونه، اثر بخشی آن بر روی فاز التهابی ترمیم زخم مشهود است.

• گزنه: یکی از کاربردهای گزنه در درمان عوارض بیماری دیابت است. گیاه گزنه از دسته گیاهانی است که دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی است و همین طور حاوی ترکیبات مختلفی از جمله هیستامین می باشد. هیستامین از طریق فعال سازی فاکتور رشد فیبروبلاستی، موجب تسریع در روند التیام زخم های جلدی می شود. هیستامین از طریق فعال سازی فاکتور رشد فیبروبلاستی، موجب تسریع در روند التیام زخم های جلدی می شود. هیستامین از طریق تولدی فاکتور رشد اندوتلیال عروقی منجر به افزایش بافت همبند در فرآیند زخم می شود.

درمان سوختگی

سوختگی جراحتی است که به وسیله عوامل مختلف مانند حرارت، سرما، مواد شیمیایی، الکتریسیته و نور خورشید پوست را دچار آسیب می کند در سوختگی آسیب و تخریب بافت ها ناشی از انعقاد، یونیزه شدن اجزاء سلولی و اختلال در مکانیسم پروتئین هاست.

انواع زخم های سوختگی

1. سوختگی سطحی: سوختگی همراه با قرمزی پوست، تاول و حساسیت که معمولا در عرض 3 تا 5 روز بهبود می یابد مثل آفتاب سوختگی
2. سوختگی با ضخامت نسبی
3. سوختگی عمیق: این نوع سوختگی قهوه ای-سیاه، چچرمی شکل و بی حس هستند و بهبود یافتن آن ها بسیار آرام می باشد.

گیاهان موثر در روند بهبود زخم سوختگی

چای سبز: چای سبز دارای آثار ضد سرطان و آنتی اکسیدان بوده و همچنین کافئین، کاتکین، گلیکوپروتئین، ویتامین های E ، C ، B ، فیبر، لیپید و... می باشد. عصاره چای سبز خاصیت آنتی باکتریال و ضد ویروسی دارد و نواحی زخم را در جهت تسریع التیام زخم تحت تاثیر قرار می دهند. عصاره چای سبز موجب تکثیر، تقسیم و تحریک رشد سلول های طبیعی می گردد و بر روی رشد و تکثیر فیبروبلاست ها اثر می گذارد.

• آلوئه ورا: آلوئه ورا موجب پیشرفت التیام و کاهش التههاب زخم می شود. آلوئه ورا در برابر طیف وسیعی از باکتری ها موثر بوده و موارد موجود در آن باعث تشدید فعالیت سیستم ایمنی، افزایش پاسخ و مدت زمان فعالیت ماکروفاژهای سیستم ایمنی را به عهده دارد و در نتیجه سبب کاهش التهاب و افزایش فعالیت سیستم ایمنی می شود. آلوئه ورا دارای خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضدعفونی و ضد میکروبی است و سال هاست به عنوان یک داروی موضعی برای بیماری های گوناگون و ضایعات پوستی مصرف می شود. ژل این گیاه حاوی مواد ضد التهابی و مهارکننده ترومبوکسان است که از انقباض عروقی جلوگیری کرده و با داشتن خاصیت ضدالتهابی و افزایش تقویت سیستم ایمنی و اثر بر باکتری های گرم منفی و گرم مثبت و اثر ضد ویروسی، فرآیند ترمیم زخم را بهبود می باشد و با توجه بهه این اثر، ژل این گیاه یک پانسمان مناسب برای زخم های سوختگی است.

• گیاه مورد: روغن این گیاه به علت دارا بودن خواص آنتی اکسیدانی، آنتی میکروبیال و آنتی باکتریال در درمان بیماری های عفونی کاربرد دارد. روغن گیاه مورد سب بهبود روند ترمیم در سوختگی درجه2، کاهش عوارض اسکار بعد از بهبود سوختگی می گردد.

• چای کوهی ( علف چای): مواد موثره موجود در برگ ها و گل های این گیاه حاوی فلانوئید، تانن، اسیدها، نیکوتین، ویتامین E است و به طور گسترده در ترمیم زخم، درمان اگزما و سوختگی ها مورد استفاده قرار می گیرد. چای کوهی به دلیل داشتن ترکیبات لیپوفلیک فلوروگلوسین دارای خواص آنتی باکتریال و ضد التهابی بوده و به طور رایج در درمان زخم و سوختگی ها مورد استفاده قرار می گیرد. عرق چای در درمان سوختگی های خفیف، زخم ها، التهاب پوست و کبودی و تورم قابل استفاده است.

اکثر گیاهان ذکر شده اثرات مفیدی بر روی روند ترمیم زخم دارند ولی از بین این گیاهان حنا و چای سبز اثرات مثبتی بر روی هر 3 مرحله ترمیم دارند و به نظر می رسد می توان از ترکیبات موجود در این گیاهان در روند ترمیم زخم استفاده نمود.