یائسگی زودرس| علت، علائم و نحوه تشخیص

چکیده                         تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه

یائسگی زودرس چیست و چرا درگیر آن می شویم؟ آیا یائسگی زودرس قابل برگشت است؟ اگر یائسگی زودتر از  40 سالگی ایجاد شود به آن یائسگی زودرس گفته می شود. یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان در یک درصد از خانم های زیر 40 سال دیده می شود.

به چه علت یائسگی زودرس در زنان اتفاق می افتد؟  یائسگی زودرس می تواند به صورت بدون علت و یا القائی (در اثر عوامل دیگر) ایجاد شود. شیمی درمانی، اعمال جراحی از قبیل برداشتن دو طرفه تخمدان ها، نارسایی زودرس تخمدان و کاهش استروژن پیش از یائسگی طبیعی از مهمترین دلایل یائسگی زودرس می باشند.

متاسفانه ناباروری تنها عارضه ناشی از یائسگی نیست، بلکه عوارضی چون پوکی استخوان‌ها، افسردگی و اضطراب، نارسائی تیروئید، بیماری‌های قلبی و عروقی، خشکی چشم و پوست نیز از عوارض یائسگی هستند. در این مطلب به برخی از مهم ترین علل یائسگی زودرس اشاره می شود.

یائسگی چیست؟

یائسگی به مرحله‌ای از زندگی زنان می گویند که در آن قاعدگی پایان می یابد. یائسگی بخش طبیعی فرآیند افزایش سن زنان است و به معنی آن است که فرد دیگر نمی تواند باردار شود. سن یائسگی در زنان معمولاً اوایل دهه ی 50 سالگی است.

یائسگی طبیعی سه مرحله دارد:

• مرحله‌ی پیش از یائسگی: این مرحله ی گذر است و طی آن تخمدان ها، استروژن کمتری می سازند و بدن را برای یائسگی آماده می کنند. با شروع یائسگی، این مرحله متوقف می شود. علائم یائسگی در طول این دوره شروع می شود. در این مرحله، علائم در شدیدترین حالت خود قرار دارند و آزار دهنده اند.
• مرحله‌ی یائسگی: در این مرحله، قاعدگی متوقف می‌ شود. تخمدان ها دیگر تخمک آزاد نمی‌ کنند و استروژن نمی سازند. اگر زنی 12 ماه پشت سر هم قاعده نشود، وارد مرحله ی یائسگی می شود.
• مرحله‌ی پس از یائسگی: همان طور که از نام آن مشخص است، این مرحله پس از یائسگی رخ می دهد. نشانه های یائسگی (مانند گرگرفتگی) در این مرحله کمتر می شود، اما در بعضی زنان تا سال‌ ها ادامه می یابد.

یائسگی زودرس

یائسگی زمانی رخ می دهد که تخمدان شما تولید تخمک را متوقف می کند، و منجر به سطوح استروژن کم می شود. استروژن هورمونی است که چرخه تولید مثل را کنترل می کند. علائم مرتبط با یائسگی مواردی مانند گرگرفتگی، پیش از یائسگی در طول دوره موسوم به پیش یائسگی آغاز می شوند. وقتی یائسگی قبل از ۴۰ سالگی اتفاق می‌افتد، به آن یائسگی زودرس می‌گویند

علت های یائسگی زودرس

چندین دلیل شناخته شده برای یائسگی وجود دارد، اگر چه گاهی اوقات علت نمی تواند معلوم شود.

• ژنتیک

اگر توجیه پزشکی واضحی برای یائسگی زودرس وجود نداشته باشد، معمولاً ژنتیک عامل آن بوده است. زمان وقوع یائسگی در فرد وراثتی است و دانستن زمان آغاز یائسگی مادرتان می تواند سرنخ هایی درمورد زمان آغاز یائسگی خودتان ارائه دهد. اگر یائسگی مادرتان زودهنگام بوده باشد، احتمال این مشکل در شما نیز بالاتر خواهد بود. با این حال ژنتیک در این قضیه تنها یک روی سکه است.

• سندرم تخمدان پلی کیستیک

این شرایط پزشکی در تخمک گذاری اختلال ایجاد می کند و موجب التهاب و زخم هایی می شود که به فولیکول های تخمدان آسیب رسانده و آنها را از بین می برد. سندرم تخمدان پلی کیستیک شامل بزرگ شدن تخمدان ها به واسطه شکل گیری کیست هایی در لبه های بیرونی می شود و هر ساله زنان بسیاری را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد.

• کم وزنی های طولانی (بی اشتهایی عصبی)

زنانی که به مدت طولانی از رژیم های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی های زودتر از موعد هستند.

• اضافه وزن های زیاد

به همان میزان که کمبود مفرط وزن نگران کننده است، چاقی هم با اختلال در ترشح هورمون ها احتمال نارسایی تخمدان و در نهایت نازایی را افزایش می دهد. پس مثل همیشه حفظ تعادل وزن بهترین اقدام است.

• بیماریهای خود ایمنی

این اختلال می تواند نشانه ی یک بیماری خودایمنی مانند تیروئید یا ورم مفصلی روماتیسم باشد.
در بیماری های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن اشتباهاً بخشی از بدن را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و به آن حمله می کند. التهابات ناشی از این بیماری ها می توانند بر تخمدان ها تأثیر بگذارند در نتیجه یائسگی هنگامی رخ می دهد که تخمدانها دیگر فعالیتی نداشته باشند.

• درمان سرطان

شیمی درمانی و پرتو درمانی اغلب محرک یائسگی زودرس هستند. زنانی که برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان تاموکسیفن مصرف می کنند نیز ممکن است یائسگی زودرس را تجربه کنند.

• نقش سموم در بروز يائسگي زودرس

نتايج آزمايش ها نشان داد زناني که دائم در معرض مواد شيميايي موجود در پلاستيک، لوازم بهداشتي، لوازم خانگي و... هستند ۲ تا ۴ سال زودتر از ديگران دچار يائسگي مي شوند. اغلب اين سموم موجود در خاک، آب و هوا غيرقابل کنترل است اما محققان در خصوص استفاده از ظرف هاي پلاستيکي که در مايکروفر گرم مي شود، لوازم آرايشي و... به زنان هشدار مي دهند. طبق نتايج آزمايش هاي انجام شده در سال ۲۰۰۲ برخي از انواع شامپوها، دئودورانت وعطرهاي حاوي فيتالتس مضر است.

• سیگار کشیدن

زنانی که سیگار می کشند به علت عدم توازن هورمون های تخمدانی زودتر دچار یائسگی می شوند.

علائم یائسگی زود هنگام چیست؟

یائسگی در اوایل دوران باروری می تواند به محض شروع دوره های نامنظم و یا دوره هایی که به طور قابل ملاحظه ای طولانی تر یا کوتاه تر از حالت عادی شما است، آغاز شود. علائم  از یائسگی زودرس عبارتند از:

• نوسانات خلقی
• تغییرات در احساسات و تمایلات جنسی
• خشکی واژینال
• مشکل در خوابیدن
• گرگرفتگی
• عرق شبانه
• خونریزی شدید
•  لکه بینی
•  پریودهایی که بیشتر از یک هفته طول می کشند
•  مدت زمان طولانی در بین پریودها
  
  

تشخیص یائسگی زودرس

هیچ تست تشخیصی برای تعیین عدم قاعدگی نیست، اما برخی اوقات خانم هایی که علائم یائسگی و قاعدگی های نامنظم دارند، ممکن است برای بررسی عملکرد تخمدان ها مورد آزمایش قرار بگیرند. برای مثال، ممکن است در شرایطی مانند بارداری یا سایر عواملی که ممکن است سبب توقف قاعدگی شود، مانند برخی اختلالات تیروئیدی، آزمایشات انجام شود. میزان هورمون محرک فولیکول (FSH)، نیز اغلب در خون اندازه گیری می شود که این تست مشخص می کند آیا خانم نزدیک به مرحله یائسگی است و تخمدان هایش چگونه عمل می کند. هورمون FSH، تخمدان ها را تحریک می کند تا استروژن بسازند، بنابراین زمانی که میزان هورمون استروژن کم شود، بنابراین مقدار هورمون FSH افزایش می یابد. میزان FSH، اگر بیش از 40 mIU/ml باشد فرد در معرض یائسگی است. میزان هورمون های تخمدان مانند استرادیول نیز ممکن است اندازه گیری شود، میزان کم این هورمون (کمتر از 32 pg/ml) نیز می تواند نشان دهنده منوپوز یا یائسگی باشد.

یائسگی زودرس چه خطری دارد

• خطر بروز سرطان سينه و تخمدان
• پيري زودرس
• خطر بروز حمله قلبي
• کاهش تراکم استخوان
• افسردگی و اضطراب
• نارسائی تیروئید
• خطر افزايش بيماري آلزايمر، ديابت و سرطان
• خشکی چشم و پوست
  
  

یائسگی زودرس و نارسایی اولیه تخمدان چگونه درمان می شود؟

براساس سایت clevelandclinic مدیریت این بیماری بسته به اینکه چرا یائسگی زودتر از حد طبیعی شروع شده است، می تواند متفاوت باشد. با توجه به خطرات سلامتی مرتبط با یائسگی زودرس، درمان جایگزین هورمونی (HRT) به طور معمول به همه زنان مبتلا به یائسگی زودرس یا نارسایی اولیه تخمدان توصیه می شود، مگر اینکه دلیل قانع کننده ای وجود داشته باشد که نمی توان از آن استفاده کرد. سردرگمی های زیادی در مورد بی خطر بودن درمان های هورمونی وجود دارد. تصور نمی شود که بسیاری از خطرات هورمون درمانی که پس از یائسگی طبیعی استفاده می شود برای زنانی که یائسگی زودرس دارند صدق کند. مهم است که مزایا و معایب هورمون درمانی را با پزشک خود در میان بگذارید. برخی از ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی دارای گواهینامه های اضافی در مدیریت یائسگی هستند، و این ارائه دهندگان منبع ارزشمندی در هنگام دریافت اطلاعات متناقض در مورد ایمنی هورمون درمانی خواهند بود.

اقدامات زیر سبب حذف یا کاهش علائم یائسگی زودرس می شوند:

-    جهت کاهش گرگرفتگی ناشی از یائسگی زودرس، پوشیدن لباس های کمتر و نوشیدن مایعات خنک می تواند کمک کننده باشد؛
-    همچنین داشتن رژیم غذایی سرشار از میوه ها، سبزیجات و حبوبات و کاهش مصرف قند و شیرینی توصیه می گردد. همینطور بهتر است مصرف کافئین، غذاهای تند و الکل کاهش یابد و یا حتی خذف گردد؛
-    برای کاهش علائم یائسگی زودرس همچنین بهتر است میزان استرس و اضطراب به حداقل ممکن برسد؛
-    استفاده از لوبریکانت ها و مرطوب کننده ها میزان خشکی واژن را در افراد مبتلا به یائسگی زودرس کاهش می دهد، بنابراین میزان درد در هنگام رابطه جنسی کم خواهد شد. علاوه بر این داشتن رابطه جنسی به دلیل افزایش جریان خون در واژن، خود می تواند خشکی واژن را کاهش دهد؛
-    تکنیک های تنفس عمیق و ماساژ نیز می توانند عوارض مربوط به یائسگی زورس را کمتر کنند؛
-    استعمال دخانیات و کشیدن سیگار، خطر بیماری قلبی را در افرادی که یائسگی زودرس دارند افزایش می دهد، بنابراین احتمال سکته قلبی نیز بیشتر خواهد شد. بنابراین توصیه می شود مصرف دخانیات محدود شود؛
-    داشتن فعالیت بدنی مرتب، میزان بیماری قلبی، دیابت و پوکی استخوان را کاهش می دهد و در درمان یائسگی زودرس تاثیر گذار است. همچنین ورزش های تقویت کننده عضلات کف لگن از جمله ورزش کگل، در بهبود بی اختیاری ادرار مؤثر می باشند.

در یائسگی زودرس امکان بارداری وجود دارد

برگشت قدرت باروری با توجه به اقداماتی که در زمینه نازایی انجام می‌شود به چند عامل بستگی پیدا می‌کند. در مواردی که خانم دچار یائسگی زودرس می‌شود به صورت تخصصی می‌توان از سلول تخمک شخص دیگری بهره گرفت و به روش IV.F آن را داخل رحم او قرار داد. در این موارد خانمی که دچار یائسگی زودرس شده است، می‌تواند بارداری را تجربه کند، هرچند که تخمک از خودش نیست.
هورمون عمده و اصلی در بارداری استروژن است که اگر کم باشد مسلما بارداری طبیعی هم اتفاق نخواهد افتاد. البته از طرفی هم به کسانی که دچار یائسگی می‌شوند، توصیه می‌کنیم در صورتی که نمی‌خواهند باردار شوند تا یک‌سال اول از روش‌های پیشگیری استفاده کنند.